Մեր քաղաքական ու սոցիալական բառապաշարի ոչ պակաս կարեւոր տարրերից է հեղինակությունը, որը եւս կարող է նույնացվել իշխանության հետ, եւ իշխանության հետ այդ նույնացումն ունի իր որոշակի պատճառները: Հեղինակությունն իբրեւ այդպիսին, ստուգաբանական առումով, ենթադրում է, որ կա ինչ որ մեկը, ով հեղինակ է` իր սեփական գործողությունների, խոսքերի սկիզբը դնողն է: Անգլերենում authority-ին շատ դեպքերում անհրաժեշտ է թարգմանել իշխանություն, լիազորում, երբեմն թույլտվություն, տիրապետություն, սուվերենություն: Հետեւաբար` թարգմանությունը authority-ի բառի ենթադրում է, որ նրբորեն պետք է հասկանալ տվյալ տեքստի բովանդակությունը եւ հեղինակի հայեցակարգն ընդհանրապես: Պետք է ասել, որ լատիներեն auctor (հեղինակ) կամ auctoritas (հեղինակություն) ենթադրել է նախնական իմաստով մեկը, ով կարող է ոչ միայն ստեղծագործական ակտ իրականացնել, այլեւ, երկրորդ իմաստով, մեկն է, ով աճեցնում, կատարելագործում է մեկ ուրիշի գործողությունը: Հեղինակը նա է, ով կարող է սկիզբ դնել որոշակի գործողության կամ ստեղծագործական ակտ իրականացնողն է, եւ հեղինակը նա է, ով կատարելագործում է մեկ ուրիշի արդեն իրականացրած գործողությունը:
Հաննա Արենդթի համոզմամբ` հունական աշխարհին հեղինակության ֆենոմենը ծանոթ չի եղել: Սա տիպիկ լատինական աշխարհում ձեւավորված հասկացություն է եւ ուղղակի առնչություն ունի Հռոմ քաղաքի հիմնադրման հետ, որը սրբացվել է: Եւ հեղինակությունն անհրաժեշտ էր անընդհատ այդ հիմքը պահպանելու եւ նորոգելու համար: Այդ պատճառով առանձնացվում էր որպես կանոն potestas-ը` զորությունն է, կամ եթե թարգմանենք, իշխանությունը եւ auctoritas-ը` հեղինակությունը, որով օժտված էր սենատը` ի տարբերություն ժողովրդի, ինչն օժտված կամ ով օժտված էր potestas-ով: Հռոմեական պատկերացմամբ այդ հեղինակությունն է լիազորում ժողովրդին իր գործողությունը կատարելու կամ այլ կերպ ասած` կատարելագործում էր ժողովրդի իրականացրածը: Ընդհանրապես պիտի ասել, որ ինչպես իշխանության դեպքում, հեղինակությունը նույնպես համարվել է ուժ եւ կարողություն, եւ ամենեւին բացառված չէ, որ կարելի է հեղինակությամբ գալ իշխանության եւ իշխանությամբ` հեղինակության, որովհետեւ հեղինակության աղբյուրներն իրականում շատ են: Հեղինակության աղբյուրը կարող է լինել տարիքը, սեռը, մասնագիտությունը, գիտելիքները, եւ եթե դուք ունեք հեղինակություն, այսինքն` ինչ որ մի գործողություն լիազորելու եւ ինչ-որ մի գործողություն կատարելագործելու իրավունք, ապա Ձեր հեղինակությունը, ինչը պայմանավորված է դիրքով, Ձեզ հնարավորություն է տալիս բանեցնելու իշխանություն, այսինքն` արդյունավետ ազդելու:
Ժամանակակից փիլիսոփա Ջորջիո Ագամբենը նշում է, որ հեղինակության եւ իշխանության հարաբերությունները մի կողմից փոխլրացնող են, մյուս կողմից` հակամարտական, որովհետեւ հեղինակությունը ինքն իր բնույթով անոմիկ է, այսինքն` նորմերին չի ենթարկվում:
Թ. Հոբբսն ասում էր, որ հեղինակությունը գործելու իրավունքն է, իսկ եթե հիշենք, որ իրավունքը ազատությունն է բնական իրավունքի տեսության մեջ, հետեւաբար` հեղինակությունները նրանք են, ովքեր կարծես ազատագրված են նորմերից` ի տարբերություն իշխանության, որը ճիշտ հակառակը ենթարկվում է նորմերին: Ստացվում է իշխանությունը, որը ենթարկվում է նորմերի, լիազորվում է անոմիկ երեւույթի` հեղինակության կողմից, որովհետեւ հեղինակությունը կարող է կասեցնել, դադարեցնել եւ կարող է լիազորել իշխանության գործունեությունը: Սակայն հեղինակությունը հեղինակություն է, այսինքն` ինքն իրեն կարող է հաստատել իբրեւ այդպիսին, միայն իշխանության գոյության դեպքում: Այդ պատճառով Ջ. Ագամբենը համարում է, որ իշխանության ու հեղինակության հարաբերությունները ոչ միայն հակամարտական են, այլեւ` փոխլրացնող:
Ընդհանրապես հեղինակությունը որպես կանոն հղում է լեգիտիմությանը եւ իրավունքին: Հարցն այն է, թե ինչու՞ է հեղինակությունը պահանջում լեգիտիմություն: Հեղինակություն կարելի է լինել, եթե հավատ կա, օրինակ՝ տվյալ անձի, տվյալ դիրքի նկատմամբ: Առանց հավատի գոյության չի կարող լինել հեղինակություն: Եւ այստեղ պետք է հիշել Մարքս Վեբերին, ով տիրապետությունը եւ հեղինակությունը նույնացնում է` համարելով, որ հեղինակությունը իշխանության տեսակ է, երբ մարդը կամ որոշակի սոցիալական խումբ իր կամքը պարտադրում է կամ փաթաթում մեկ ուրիշ խմբին: Բայց որպեսզի այն լինի իսկապես հեղինակություն կամ լինի իբրեւ տիրապետություն, նրա նկատմամբ պետք է լինի հավատ: Այդ հավատի համար նա առաջարկում է տարբեր միջոցներ, օրինակ, իրավակարգը, կամ օրենքները կարող են լինել տիրապետության կամ հեղինակության հավատի աղբյուրը, ինչպես ռացիոնալ կամ լեգալ տիրապետության դեպքում է: Օրինակ` հեղինակության նկատմամբ հավատի աղբյուր կարող է լինել ավանդույթը, ինչպես իր հայտնի ավանդական լեգիտիմության կամ ավանդական տիրապետության ձեւում է: Այդ պատճառով է Մ. Վեբերն առանձնացնում լեգալ, ավանդական եւ խարիզմատիկ տիպի տիրապետման ձեւեր: Բայց այն ինչ իսկապես էականորեն տարբերում է հեղինակությունը իշխանությունից, ոչ միայն նրա լեգիտիմությունն է, այլեւ` ընդգծված աստիճանակարգությունը: Օրինակ՝ երբ խոսում ենք իշխանության մասին, ապա բովանդակային առումով առաջին շեշտադրումը ավելի շատ փոխելու եւ ազդելու կարողության վրա է դրված, այնինչ` հեղինակության դեպքում ավելի շատ հղում է կատարվում դեպի դիրքը, իսկ դիրքը միշտ ենթադրում է հեղինակության դեպքում հարաբերություն վերեւից ներքեւ: Այսինքն` հեղինակությունը միշտ աստիճանակարգության վերեւում է, եւ հեղինակությունն է լիազորում մնացած բոլոր դիրքերը եւ մնացած բոլոր գործողություններն ու ակտերը: Սա հիշեցնում է նորպլատոնականության էմանացիայի գաղափարը, որտեղ արարչագործությունը վերին ձեւերից դեպի ստորին ձեւերն էր:
Հեղինակության ոչ պակաս կարեւոր կողմերից մեկն այն է, որ այն ենթադրում է անառարկելի ընդունում, այսինքն` հեղինակության որոշումները երբեւէ քննարկման չեն դրվում, այլ նրան հավատում են, եւ հեղինակությանը, ամենակարեւորը, կամավոր ենթարկվում են: Ընդհանրապես հեղինակությունների գոյության ընդունումը մեծապես կախված է տվյալ հանրույթի արժեքային համակարգից: Հաննա Արենդթը համոզված էր, որ մենք ապրում ենք մի աշխարհում որտեղ հեղինակությունները վարկաբեկվել են եւ հեղինակություններ չկան: Բայց այնուամենայնիվ հեղինակություններ միշտ կան պարզապես հարցն այն է, թե ո՞րն է հեղինակությունների աղբյուրը: Մարդիկ միշտ իրենց համար ստեղծում են հեղինակություններ, եւ այդ հեղինակությունների ստեղծման պատճառը լավ որսացել է հենց նույն Հաննա Արենդթը, ով պնդում էր, որ հեղինակությունը մեր փոփոխական աշխարհի կայունության երաշխիքն է: Հաննա Արենդթը գրում է. «…Հեղինակությունը խափանում է հարկադրանքի արտաքին միջոցների կիրառությունը. որտեղ կիրառվում է ուժը, այնտեղ հեղինակությունն ինքնին ձախողվում է: Մյուս կողմից` հեղինակությունն անհամատեղելի է համոզման հետ, ինչը ենթադրում է հավասարություն և գործում փաստարկման գործընթացի շնորհիվ»: Հաննա Արենդթի այս շեշտադրումը որ հեղինակությունը չի ենթադրում բռնության կիրառություն, հակառակ դեպքում դա հեղինակություն չէ, մի փոքր վիճելի է, այն պարզ պատճառով, որ եթե հասարակության մեջ մշակույթի մակարդակում լեգիտիմացվում է բռնությունը, ապա կարող են լինել դեպքեր, երբ միանգամայն ընդունելի կլինի հեղինակության կողմից բռնության կիրառումը:
Թե ինչու է հաճախ իշխանությունը եւ հեղինակությունը նույնացվում, իր արմատներն ունի հենց արդի դարաշրջանի եւ հատկապես հայտնի Թ. Հոբբսի ուսմունքի մեջ: Բանն այն է, որ Թ. Հոբբսի ուսմունքում, իհարկե, հեղինակը նա է, ով կարող է սկիզբ դնել գործողությունների եւ խոսքերի: Բայց երբ հեղինակը լիազորում է մեկ ուրիշին հանդես գալ իր անունից, ապա մեկ ուրիշը հանդես է գալիս հենց տվյալ անձի հեղինակությամբ, եւ հանձնելով իր իշխանությունը կամ զորությունը մեկ ուրիշին` ի վերջո գերագույն զորության ձեւավորմամբ ստացվում է, որ անձը նաեւ փոխանցում է իր հեղինակությունը մեկ ուրիշին: Հետեւաբար` գերագույն զորությունը իր հետեւից ձեւավորում է նաեւ գերագույն հեղինակությանը: Գերագույն իշխանության եւ գերագույն հեղինակության նույնացումն, ըստ էության, պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե ինչպես են հասկացել հեղինակության եւ իշխանության, հատկապես խոսքը գերագույն իշխանության եւ գերագույն հեղինակության մասին է, փոխհարաբերությունները սոցիալական պայմանագրի ուսմունքներում:
Նաիրա Մկրտչյան
Գրականություն
Ледяев В.Г., Власть: концептуальный анализ, РОССПЭН, М., 2001. http://filosof.historic.ru/books/item/f00/s01/z0001076/st000.shtml
Hannah Arendt, What is Authority? In: Between Past and Future. Six Exercises in Political Thought, The Viking Press, New York, 1961.
Giorgio Agamben, State Of Exception, The University of Chicago Press, Chicago and London, 2005.
